Genellikle diyabet olarak bilinen şeker hastalığı, kan şekerinin yükselmesine sebep olan metabolik bir hastalık demektir. İnsülin hormonu, şekeri depolanmak veya enerji için kullanılmak üzere hücrelerinize taşır. Şeker hastalığında vücudunuz ya yeterince insülin üretemez ya da ürettiği insülini etkili bir şekilde kullanamaz.

Şeker Hastalığı Türleri

Öncelikle bilmemiz gereken ilk şey diyabetin birden fazla çeşidi olduğudur. Makalenin geri kalanında bahsettiğimiz konuları daha iyi anlayabilmek için ilk olarak diyabet çeşitlerine hakim olmamız gerekiyor.

• Tip 1 Diyabet, otoimmün bir hastalıktır. Bağışıklık sistemi, insülinin üretildiği pankreastaki hücrelere saldırır ve onları yok eder. Bu saldırıya neyin sebep olduğu belli değildir ve diyabet hastalarının yaklaşık yüzde 10’u bu tür şeker hastalığına sahiptir.
• Tip 2 Diyabet, vücudunuz insüline dirençli hale geldiğinde ve kanınızda şeker biriktiğinde ortaya çıkar.
• Prediyabet (Gizli Şeker Hastalığı), kan şekeriniz normalden yüksek olduğunda ortaya çıkar, ancak tip 2 diyabet teşhisi koyulması için yeterince yüksek bir seviye değildir.
• Gestasyonel Diyabet(Gebelik Diyabeti), gebelikte ortaya çıkan yüksek kan şekeridir. Plasenta tarafından üretilen insülin bloke edici hormonlar bu tip şeker hastalığına neden olur.
• Diabetes Insipidus (Yalancı Şeker Hastalığı), benzer bir isme sahip olmasına rağmen diabetes mellitus ile ilgili değildir. Böbreklerinizin vücudunuzdan çok fazla sıvı çıkardığı farklı bir durumdur. Devamlı tuvalete gitme gibi farklı belirtilere sahiptir.

Her diyabet türünün kendine özgü semptomları, nedenleri ve tedavileri vardır. Bu şeker hastalığı tür isimlerinin birbirinden ne yönden farklı olduğu hakkında daha fazla bilgi edinmek ve doğru teşhis önemlidir.

Diyabetin Belirtileri

Diyabet semptomları, kan şekerinin yükselmesinden kaynaklanır. Ayrıca erkeklerde ve kadınlarda belirti konusunda bazı farklılıklar olabilir.

Genel Belirtiler

Diyabetin genel semptomları şu şekildedir:

• artan açlık
• artan susuzluk
• kilo kaybı
• sık idrara çıkma
• görme sorunları
• aşırı yorgunluk
• yaraların geç iyileşmesi
• cinsellik dürtülerinin azalması
• baş ağrısı

Tip 1 Diyabet

Tip 1 diyabetin semptomları:

• aşırı açlık
• artan susuzluk
• kasıtsız kilo kaybı
• sık idrara çıkma
• bulanık görüş
• yorgunluk

Ayrıca bazı ruh hali değişikliklerine de neden olabilir.

Tip 2 Diyabet

Tip 2 diyabetin semptomları şunları içerebilir:

• artan açlık
• artan susuzluk
• sıkça idrara çıkma
• bulanık görüş
• yorgunluk
• yavaş iyileşen yaralar

Bunların dışında tekrarlayan enfeksiyonlara da neden olabilir. Bunun nedeni, yüksek glikoz seviyelerinin vücudun birçok bölümünün iyileşmesini zorlaştırmasıdır.

Gestasyonel Diyabet (Gebelik Diyabeti)

Gestasyonel diyabetli kadınların çoğunda herhangi bir belirti görülmez. Durum genellikle 24. ve 28. gebelik haftaları arasında yapılan rutin bir kan şekeri testi veya oral glikoz tolerans testi sırasında tespit edilir.Nadir durumlarda, gebelik diyabeti olan bir kadın da artan susama veya idrara çıkma yaşar.

Diyabetin Nedenleri

Diyabetin her türü farklı gerekçelerle ortaya çıkabilir, hepsi ayrı birer rahatsızlık olarak kabul görür.

Tip 1 Diyabet

Doktorlar tip 1 diyabete neyin sebep olduğunu tam olarak bilmiyorlar. Bu hastalıkta bazı sebeplerden ötürü, bağışıklık sistemi yanlışlıkla pankreastaki insülin üreten beta hücrelerine saldırır ve onları yok eder.Bu rahatsızlıkta genelde genlerin rol oynadığı düşünülüyor. Aynı zamanda bazı virüsler de bağışıklık sistemini, karaciğere ve pankreasa saldırmaya zorlayabilir.

Tip 2 Diyabet

Tip 2 diyabet, genetik sebeplerden ve aynı zamanda yaşam tarzı (beslenme, spor) gibi faktörlerden dolayı ortaya çıkar. Obezite gibi aşırı kilo sorunları da tip 2 diyabet riskini yükselten sebeplerdendir.

Gestasyonel (Gebelik) Diyabeti

Gebelik diyabeti, hamilelikteki hormonal değişikliklerin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Plasenta, hamile bir kadının hücrelerini insülinin etkilerine daha az duyarlı hale getiren hormonlar üretir. Bu, hamilelik sırasında kan şekerinin yükselmesine ve gestasyonel diyabete neden olabilir.Hamile kaldıklarında fazla kilolu olan veya hamilelikten ötürü çok fazla kilo alan kadınların gebelik diyabetine yakalanma olasılığı daha yüksektir.

Diyabet Risk Faktörleri Nelerdir?

Bazı faktörler diyabet riskinizi artırır, bunları aşağıda başlıklar altında sizler için belirttik.

Tip 1 Diyabet

 Çocuk veya gençseniz, bu duruma sahip bir ebeveyniniz veya kardeşiniz varsa veya hastalıkla bağlantılı belirli genleri taşıyorsanız, tip 1 diyabet olma olasılığınız daha yüksektir.

Tip 2 Diyabet

Aşağıdaki durumlarda tip 2 diyabet riskiniz artar:

• fazla kilolu iseniz
• 45 yaş ve üstü iseniz
• ebeveynlerinizde bu rahatsızlık varsa
• fiziksel olarak aktif değilseniz
• gebelik diyabeti geçirmiş bir kadın iseniz
• gizli şekeriniz varsa
• yüksek tansiyon, yüksek kolesterol gibi sorunlarınız varsa

Gestasyonel Diyabet

Aşağıdaki durumlarda gebelik diyabeti riskiniz artar:

• fazla kilolu iseniz
• 25 yaşın üzerindeyseniz
• geçmişte gebelik diyabeti yaşadıysanız
• aile geçmişinizde tip 2 diyabet varsa
• polikistik over sendromu (PCOS) var

Aileniz, çevreniz ve önceden var olan tıbbi durumların tümü, şeker hastalığı olasılığınızı etkileyebilir.

Diyabetin Genel Komplikasyonları

Yüksek kan şekeri vücudunuzdaki organlara ve dokulara zarar verir. Kan şekeriniz ne kadar yüksekse ve bu sorunla ne kadar uzun yaşarsanız, farklı komplikasyonlar geliştirme riskiniz o kadar artar.Diyabetle ilişkili komplikasyonlar şunları içerir:

• kalp hastalığı, kalp krizi ve felç
• nöropati
• nefropati
• retinopati ve görme kaybı
• işitme kaybı
• iyileşmeyen enfeksiyonlar ve yaralar gibi ayak hasarları
• bakteri ve mantar enfeksiyonları gibi cilt rahatsızlıkları
• depresyon
• demans

Gebelik (Gestasyonel) Diyabeti Komplikasyonları

Gebelik diyabeti hem anneyi hem de bebeği etkileyen sorunlara yol açabilir. Bebeği etkileyen komplikasyonlar şu şekilde olabilir:

• erken doğum
• doğumda ağır bir kiloya sahip olma
• gelecekte tip 2 diyabet geliştirme riski
• düşük kan şekeri
• sarılık
• ölü doğum

Anne ise yüksek tansiyon (preeklampsi) veya tip 2 diyabet gibi komplikasyonlar geliştirebilir.

Şeker Hastalığının Tedavisi Nasıldır?

Doktorlar şeker hastalığını birkaç farklı ilaçla tedavi ederler. Bu ilaçların bir kısmı ağızdan alınır, bir kısmı da enjeksiyon şeklinde uygulanır.

Tip 1 Diyabet

İnsülin, tip 1 diyabetin ana tedavisidir ve bu, hastalık durumunda vücudun üretemediği hormonun yerini alır.Yaygın olarak kullanılan dört tip insülin vardır. Etki sürelerine göre ayırt edilirler:

• Hızlı etkili insülin 15 dakika içinde etki etmeye başlar ve etkileri 3-4 saat sürer.
• Kısa etkili insülin 30 dakika içinde çalışmaya başlar ve 6 ila 8 saat sürer.
• Orta etkili insülin 1 ila 2 saat içinde çalışmaya başlar ve 12 ila 18 saat sürer.
• Uzun etkili insülin, enjeksiyondan birkaç saat sonra etki etmeye başlar ve 24 saat veya daha uzun sürer.

Tip 2 Diyabet

Diyet ve egzersiz, birçok insanın tip 2 diyabeti yönetmesine yardımcı olabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri kan şekerinizi düşürmek için yeterli olmuyorsa, doktor takibi altında ilaç tedavisi gereklidir.

Gestasyonel Diyabet

Bu rahatsızlığa sahipseniz, hamilelik sırasında kan şekeri seviyenizi günde birkaç kez takip etmeniz gerekecektir. Eğer değerler yüksekse, beslenme düzeninde değişiklikler ve egzersiz gibi bazı değişiklikleri günlük yaşamınıza entegre etmeniz gerekir.Yapılan araştırmalara göre, gebelik diyabeti geçiren kadınların yalnızca yüzde 10 ila 20’si insüline ihtiyaç duyar.Doktorunuzun reçete ettiği ilaç veya ilaç kombinasyonları, sahip olduğunuz diyabetin türüne ve nedenine bağlı olacaktır.

Şeker Hastalığı Türlerine Göre Diyet Nasıl Olmalı?

Sağlıklı beslenme, diyabeti yönetmenin kilit noktalarındandır. Bazı durumlarda diyetinizi değiştirmek hastalığı kontrol altına almak için yeterli olabilir ve hiçbir insülin takviyesine ihtiyaç bile gerekmeyebilir. Tabii bunu doktorunuz belirleyecektir.

Tip 1 Diyabet

Kan şekeri seviyeniz, yediğiniz besin türlerine bağlı olarak yükselir veya düşer. Nişastalı veya şekerli yiyecekler kan şekeri seviyesinin hızla yükselmesinin baş sorumlularındandır.Doktorunuz, muhtemelen günlük aldığınız kalori miktarını sınırlamanızı önerebilir. Ayrıca karbonhidrat alımınızı insülin dozlarınızla dengelemeniz gerekecektir.Diyet listesi hazırlamak için özel bir diyetisyene ihtiyaç duyabilirsiniz. Doğru protein, yağ ve karbonhidrat dengesini sağlamak kan şekerinizi kontrol etmenize yardımcı olacak ve diyabetinizi yönetmenizi kolaylaştıracaktır.

Tip 2 Diyabet

Doğru besinleri tercih etmek hem kan şekerinizi kontrol edebilir hem de fazla kiloları vermenize yardımcı olabilir.Karbonhidrat sayımı, tip 2 diyabetli bir insanın diyetinin en önemli parçasıdır. Uzman bir diyetisyen, her öğünde kaç gram karbonhidrat yemelisiniz, tüm bunları belirlemenize yardımcı olabilir.Kan şekeri seviyenizi sabit tutmak için gün boyunca küçük öğünler yemeye çalışın. Aşağıdakiler gibi sağlıklı yiyecekleri tercih etmeniz muhtemelen diyetisyeniniz tarafından önerilecektir:

• meyveler
• sebzeler
• tam tahıllar
• kümes hayvanları ve balık gibi yağsız protein
• zeytinyağı ve fındık gibi sağlıklı yağlar

Bazı diğer yiyecekler kan şekerinizi kontrol altında tutma çabalarınızı baltalayabilir, uzak durmanız gereken besinleri diyetisyeninizle birlikte belirleyip buna uygun bir beslenme planı çizebilirsiniz.

Gebelik Diyabeti

Gebelik diyabeti olsun veya olmasın, dokuz aylık bu süreç boyunca dengeli beslenmek hem siz hem de bebeğiniz için önemlidir. Doğru yiyecek seçimlerini yapmak, diyabet ilaçlarına ihtiyaç duymamanızı sağlayabilir.Porsiyon boyutlarınıza dikkat etmek, şekerli ve tuzlu yiyecekleri sınırlamak önemlidir. Büyüyen bebeğinizi beslemek için biraz şekere ihtiyacınız olsa da, fazla şeker alımından kaçınmalısınız.Uzman bir diyetisyen yardımıyla sağlıklı bir beslenme planı yapabilirsiniz.

Teşhisi Nasıl Koyulur?

Diyabet semptomlarınız varsa veya hastalık riski altıysanız diyabet testi yaptırmalısınız. Kadınlar, hamileliğin ikinci veya üçüncü üç aylık dönemlerinde rutin olarak gebelik diyabeti testine tabi tutulur.Doktorlar, prediyabet ve diyabeti teşhis etmek için bazı kan testleri kullanır:

• Açlık Kan Şekeri (FPG) Testi, 8 saat aç kaldıktan sonra kan şekerinizi ölçer.
• A1C testi, önceki 3 aydaki kan şekeri seviyelerinizin anlık görüntüsünü sağlar.
• Gebelik diyabeti teşhisi için, doktorunuz hamileliğinizin 24. ve 28. haftaları arasında kan şekeri seviyenizi test edecektir.
• Glikoz yükleme testi sırasında, şekerli bir sıvı içtikten bir saat sonra kan şekeriniz kontrol edilir.
• 3 saatlik glikoz tolerans testi sırasında, gece boyunca aç kaldıktan sonra kan şekeriniz kontrol edilir ve ardından şekerli bir sıvı içilir.

Diyabet teşhisi ne kadar erken konulursa, tedaviye o kadar erken başlayabilirsiniz. Test yaptırmanız gerekip gerekmediğini öğrenin ve doktorunuzun yapabileceği testler hakkında daha fazla bilgi edinin.

Nasıl Önlenir?

Tip 1 diyabet, genellikle bağışıklık sistemindeki sorunlardan kaynaklandığı için önlenemez. Genetik yapı veya yaş gibi tip 2 diyabetin bazı nedenleri de kontrolünüzün dışındadır.Tüm bunlara rağmen birçok diyabet risk faktörü kontrol edilebilir. Sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersiz, birçok diyabet komplikasyonunu önlemeye yardımcı olabilir.Prediyabet teşhisi konulduysa, bunun tip 2 diyabete dönüşmesini önlemek için yapabileceğiniz bazı şeyleri listeledik:

• Yürüme veya bisiklete binme gibi haftada en az 150 dakika aerobik egzersiz yapın.
• Diyetinizden rafine karbonhidratlarla birlikte doymuş ve trans yağları çıkarın.
• Daha fazla meyve, sebze ve tam tahıl tüketin.
• Daha küçük porsiyonlar yiyin.
• Aşırı kilolu veya obezseniz vücut ağırlığınızı düşürmek için ek egzersizler yapın.

Hamilelikte Diyabet

Hiç diyabet rahatsızlığı olmayan kadınlar, gebelikte aniden “gebelik diyabeti” yaşayabilirler. Plasenta tarafından üretilen hormonlar, vücudunuzu insülinin etkilerine karşı daha dirençli hale getirebilir.Gebe kalmadan önce şeker hastalığı olan bazı kadınlar, bu hastalığı gebeliğe de taşırlar. Buna gebelik öncesi diyabet denir. Gebelik diyabeti, genellikle doğum yaptıktan sonra ortadan kalksa da, daha sonra şeker hastalığına yakalanma riskinizi önemli ölçüde artırır.Uluslararası Diyabet Federasyonu’na (IDF) göre, gebelik diyabeti geçiren kadınların yaklaşık yarısı, doğumdan sonraki 5 ila 10 yıl içinde tip 2 diyabet hastalığıyla karşı karşıya kalıyor. Hamileliğiniz sırasında şeker hastalığına sahip olmak, yeni doğan bebeğiniz için sarılık veya solunum problemleri gibi komplikasyonlara da yol açabilir.

Çocuklarda Diyabet

Çocuklar da hem tip 1 hem de tip 2 diyabete yakalanabilirler. Kan şekerini kontrol etmek özellikle gençlerde önemlidir, çünkü hastalık kalp ve böbrekler gibi önemli organlara zarar verebilir.

Çocuklarda (Juvenil) Tip 1 Diyabet

Otoimmün yapıya sahip olan bu diyabet türü genellikle çocuklukta başlar. Ana semptomlardan biri idrara çıkma sıklığında bir artış yaşanmasıdır. Aşırı susama, yorgunluk ve açlık hisleri de durumun belirtilerindendir. Tip 1 diyabeti olan çocukların, erken teşhis konup tedaviye alınması rahatsızlığın geçmesi için kilit role sahiptir.

Çocuklarda Tip 2 Diyabet

Yapılan bir araştırmaya göre tip 2 diyabetli çocukların yaklaşık yüzde 40’ında semptom görülmez. Hastalık genellikle fizik muayene sırasında teşhis edilir.Tedavi edilmeyen tip 2 diyabet, kalp hastalığı, böbrek rahatsızlıkları ve görme bozuklukları gibi ömür boyu sürebilecek komplikasyonlara neden olabilir. Sağlıklı beslenme ve egzersiz, çocuğunuzun kan şekerini yönetmesine ve bu sorunları önlemesine yardımcı olabilir.Tip 2 diyabet günümüz dünyasında, gençlerde her zamankinden daha yaygındır. Belirtileri nasıl tespit edeceğini bilmek çok önemlidir.Tip 1 gibi bazı diyabet türleri, kontrolünüz dışındaki faktörlerden (genetik gibi) kaynaklanır ve önlemek pek mümkün değildir. Tip 2 diyabet ve gebelik diyabeti gibi diğer türler ise egzersiz ve sağlıklı beslenme ile önlenebilir.Doktorunuzla olası diyabet riskleri hakkında istişare etmek ve eğer risk altındaysanız, kan şekerinizi test ettirmek ve doktor tavsiyelerine harfiyen uymak önemlidir.