Kavgacı siyam balığı olarak da adlandırılan beta balığı, Güneydoğu Asya’ya özgü ve evcil hayvan ticaretinde yaygın olarak tercih edilen, renkli balıklardır. Tayland’da insanlar beta balıklarına “pla kat” diyorlar, bu balıklarla karşı karşıya gelmek ise tam olarak “dövüşmek” anlamına geliyor, makaleyi okudukça bu ismin balığa ne kadar uygun olduğunu anlayacaksınız. Erkek beta balıkları, agresif bir şekilde solungaçlarını genişleten ve diğer erkeklerin (hatta dişilerin) yüzgeçlerini kıstırmalarıyla bilinen dövüşçülerdir. Vahşi doğada kavgalar sadece 15 dakika sürebilir, ancak Tayland’daki insanlar saatlerce savaşabilecek beta balıkları yetiştiriyorlar.Bettalar esaret altında saldırgan olmazlar ve canlı renkleriyle birlikte pek çok kişiyi büyülerler. Bu renkleri ve tavırları bu türlerin dünya çapında evcil hayvanlar olarak popüler olmasına yardımcı olmuştur. Ancak ana vatanları Tayland’a dönüldüğünde, bu balıkların uysallığı yavaş yavaş kayboluyor.
Beta Balığı Nerede Yaşar ve Nasıl Beslenir?
Güneydoğu Asya’nın tatlı su ortamlarında toplam 73 tür beta balığı yaşar ve bu çeşitlerin tümü Osphronemidae ailesine aittir. Doğu Asya’da çoğu insanın aşina olduğu tür “Bettasplendens”tir. Bu betalar Tayland’daki Mekong ve Chao Phraya nehir havzalarında (eski adıyla Siam) yaşarlar. Bu beta balıkları bataklıklar, taşkın ovalar gibi sığ sularda yaşamayı severler. Vahşi doğada, suya düşen şanssız böceklerin yanı sıra küçük kabuklular, sivrisinek larvaları ve diğer suda yaşayan eklembacaklıları yiyerek beslenirler.Betalar genellikle 6 ila 8 santimetre boya sahiptir ve ortalama olarak iki yıl ömrü vardır. Yabani Kavgacı Siyam balıkları donuk yeşil bir renge ve kısa yüzgeçlere sahiptir; bu balıklar eşlerini çekmek ve semenderler, kediler ve daha büyük balıklar gibi yırtıcıları uzaklaştırmak için yanıp sönerler. Bununla birlikte, daha gösterişli yapıdaki erkek beta balıkları, gelişmiş renklerini hem eşlerini çekmek hem de bölgelerini savunurken savaşmak için kendi yararlarına kullanırlar.Bilim insanları özellikle betaların hırçın davranışları ve arkasındaki fizyolojik mekanizmalarla ilgileniyorlar. Beta balıkları, dökülen ham petrolün, birçok antidepresanın, su yollarında flutamid gibi çözülmüş ilaç tedavilerinin ve hatta alkol gibi depresanların davranışsal etkilerini incelemek için model bir organizma olarak görülüyor.Beta balıklarının saldırganlığı, balık dövüşlerinde kumar oynayan insanların mali kazançları için de uzun süredir istismar ediliyor. Güneydoğu Asya’daki insanlar, horoz dövüşlerine benzer şekilde bahis oynadıkları müsabakalarda rekabet etmek için, yüzyıllar boyunca kavgacı siyam balıklarını yakaladılar ve yetiştirdiler. Bu tür organize balık dövüşleri Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkede yasa dışıdır. Balığın, karşısında bir rakip olduğunu düşünmesini sağlamak için ayna kullanmak bile etik olarak kabul edilmese de, bazı şirketler beta balıklarının canı sıkılmasın düşüncesiyle ve aynı zamanda yüzgeçlerini geliştirmesini sağlamak için “egzersiz aynaları” üretiyor.
Beta Balıklarının Çiftleşmesi ve Üremesi
Beta balıklarındaki üreme eylemi, kur yapma tarzı biraz riskli olabileceğinden, güzellik ve dehşet karışımı denebilir. Bir erkeğin baloncukları üflemesi ile başlar, yüzeyde bir miktar hava yutar ve ardından su yüzeyinde bulunan mukus kaplı baloncukları üfler. Erkek bunu, kalın bir baloncuk yuvası oluşana kadar saatlerce yapar. Sonra bir dişinin peşine düşer.Erkek beta balıkları ilk başta bir dişiyi kibarca yuvanın altına çekmeye çalışır, yüzgeçlerini parlatır ve solungaçlarını genişletir. Fakat eğer istediği yanıtı alamazsa, dişinin kuyruğunu ve yüzgeçlerini kıstırarak şiddete başvurabilir. Dişi nihayet çiftleşmeye ve erkeği kabul etmeye hazır olduğunda, birlikte dans ederler ve birbirlerini dürterler. Sonraki aşamada erkek yüzgeçleriyle dişiyi sarar, onu ters çevirir ve yumurtalarını döller. Sonrasında dişi, karnı yukarıda kalacak şekilde asılı kalır ve her seferinde (genellikle üç ila yedi olmak üzere) birkaç döllenmiş yumurta bırakır. Sonrasında erkek, yumurtaları mukusla kaplar.Erkek ve dişi yüzlerce yumurta üretene kadar bu eylemi tekrarlamaya devam eder. İşlem tamamlandığında, erkek agresif bir şekilde dişiyi uzaklaştırır ve kabarcıktan oluşan yuvasını yumurtalar çatlayana kadar korur(24 ila 48 saat). Erkek, yumurtadan çıkan yavruları üç ila dört gün daha korur ve balık yavruları serbestçe yüzmeye başladıktan sonra, kendi başlarına kalırlar. Yavrular yaklaşık beş ay sonra cinsel olarak olgunlaşırlar.
Beta Balığı Tehdit Altında Mı?
Uluslararası Doğa Koruma Birliğine göre, beta balıkları kentsel gelişim ve tarım arazi habitatları kaybolduğundan savunmasız olarak kabul ediliyor. Çiftçilikten ve şehirlerden kaynaklanan kirlilik de bu balıkları tehdit ediyor ve vahşi doğadaki nüfusları günden güne azalıyor. Bununla birlikte büyük bir beta balığı nüfusu, evcil olarak akvaryumlarda besleniyor. Ayrıca bu balıklar, evcil hayvan ticaretinin favorilerinden biri haline geldi ve kolay bakımı ve göz alıcı renkleri nedeniyle popülerliğini artırdı (ucuz fiyatlarından bahsetmeye gerek bile yok; birçok ülkede 2,49 $ gibi düşük bir fiyata satılıyorlar). Beta balıklarının bakımı kolaydır, çünkü tipik olarak 24-27 derecelik (ortalama oda sıcaklığı) ılık suda yaşarlar ve etrafta başka balıklar olmadan da mükemmel bir şekilde yaşarlar. Beta balıkları, “labirent” adı verilen akciğer benzeri bir organ sayesinde hem havadan hem de sudan oksijenli solunum yapabilirler. Doğada yaşayan beta balıklarında labirent organı, oksijenli olmayan suda ve su neredeyse kuruduğunda hayatta kalmalarına izin verir. Bununla birlikte veterinerler, beta balığını beslemek en az 7,5-8 litrelik bir fanus akvaryumun kullanılmasını öneriyor. Ayrıca, “beta balığı hangi balıklarla yaşar?” diye soracak olursanız, birçok türle birlikte yaşayamıyor. Yeterli alana sahip olmadığı sürece karşısındaki birçok akvaryum balığına saldırması ve rahatsız etmesi söz konusu olabilir. Bu sebeplerden, “bu balıklar akvaryumda yalnız olmalı” diyenler hiç de az değil.